SEMBOLİK ETKİLEŞİM KURAMI NEDİR?

Kuramlar, genellikle bir olguyu temsil eder, tahminlerde bulunur veya bir olayın sebeplerini anlaşılması amacıyla geliştirilir. Hangi alanda olduğu önemli olmadan, kuramlar genellikle gözlem, araştırma ve deneylere dayanılarak oluşturulur.

Sembolik Etkileşimcilik (Symbolic Interactionism), sosyolojinin önemli bir kuramıdır ve bireylerin toplumsal dünyalarını, başkalarıyla etkileşimleri ve semboller aracılığıyla nasıl anlamlandırdıklarını açıklar. Bu kuram, toplumsal yapının ve bireylerin toplumsal deneyimlerinin, semboller ve anlamlar etrafında şekillendiğini savunur.

Sembolik Etkileşimcilik kuramı, özellikle George Herbert Mead ve Herbert Blumer tarafından geliştirilmiştir. Blumer, bu kuramı daha sistematik bir şekilde tanımlamış ve üç temel ilkesini ortaya koymuştur:

1. İnsanlar, davranışlarını başkalarıyla olan etkileşimlerine dayanarak anlamlandırır.

• İnsanlar, başkalarıyla etkileşimde bulunarak anlamlar üretirler. Bu, günlük yaşamda gerçekleştirdiğimiz konuşmalar, göz teması, jestler ve diğer sembolik etkileşimlerden oluşur. Bu etkileşimler, bireylerin dünyayı nasıl gördüklerini ve ne şekilde davrandıklarını şekillendirir.

2. Semboller, toplumsal etkileşimde merkezi bir rol oynar.

• Semboller, insanların anlam üretme ve dünyayı algılama biçimlerini belirleyen önemli araçlardır. Dil, el işaretleri, yüz ifadeleri gibi semboller, toplumsal yaşamın temel bileşenlerindendir. Örneğin, bir kişinin “selam” demesi veya elini kaldırması, belirli bir toplumsal anlam taşır ve bu anlam, etkileşimde bulunduğu kişiye göre değişebilir.

3. Toplumsal gerçeğin inşası sürekli bir süreçtir.

• Toplumsal gerçeklik, insanların bir arada yaşarken sürekli olarak etkileşim içinde yeniden inşa ettiği bir şeydir. Bu, sabit ve değişmeyen bir yapıya sahip değildir; aksine, toplumsal dünya her an yeniden şekillenen bir süreçtir. Bireyler, bu süreçte aktif bir rol oynarlar ve toplumsal anlamları sürekli olarak yeniden üretirler.

Temel Kavramlar:

• Sembol: İnsanların anlam yüklediği herhangi bir şey. Dil, davranışlar, işaretler gibi toplumsal etkileşimde kullanılan her şey bir sembol olabilir.
• Rol: Bireylerin toplumsal yaşamda oynadıkları farklı “toplumsal roller”, başkalarının onlardan beklediği davranışları içerir. Örneğin, öğretmen, öğrenci, anne gibi roller, toplumda bireylerin nasıl davranmaları gerektiğine dair kuralları belirler.
• Öz-benlik (Self): Bireyin, toplumla etkileşime girerek geliştirdiği kendilik anlayışıdır. Mead’a göre, birey kendini başkalarının gözünden görerek kendisini tanımlar.

Sembolik Etkileşimcilik ve Toplum:

Sembolik etkileşimcilik, toplumun büyük yapılarından çok, mikro düzeydeki etkileşimlere odaklanır. Yani, bu kuram, bireylerin birbirleriyle olan günlük etkileşimlerini ve bunların toplumsal yapıyı nasıl şekillendirdiğini anlamaya çalışır. Toplum, bireylerin birbirleriyle yaptıkları küçük ama sürekli etkileşimler aracılığıyla inşa edilir.

Örnek:

Bir okulda öğretmenlerin öğrencilere yaklaşım biçimlerini ele alalım. Öğrenciler, öğretmenlerinin davranışlarından, söylediklerinden ve söyledikleriyle nasıl etkileşimde bulunduklarından sembolik anlamlar çıkarırlar. Bir öğrenci, öğretmenin güler yüzlü yaklaşımını olumlu bir şekilde algılayabilir ve bu ona özgüven kazandırabilir. Diğer yandan, öğretmenin sert ve olumsuz yaklaşımı, öğrencinin kendini değersiz hissetmesine neden olabilir. Bu durum, öğrencilerin okul deneyimlerini ve kendilik algılarını şekillendirir.

Eleştiriler:

Sembolik Etkileşimcilik, toplumsal yapıları, güç ilişkilerini ve geniş ölçekli sosyal değişimleri yeterince dikkate almadığı eleştirisiyle karşı karşıya kalmıştır. Yani, toplumsal yapıları anlamada sınırlı kalabilir çünkü daha çok bireylerin etkileşimlerine odaklanır. Bu nedenle, büyük sosyal yapıları inceleyen kuramlarla tamamlayıcı bir yaklaşım olarak kullanılabilir.

Özetle, sembolik etkileşimcilik, toplumsal hayatın ve bireylerin dünyalarını nasıl anlamlandırdıklarını anlamak için mikro düzeyde etkileşimleri inceleyen önemli bir kuramdır. Bireylerin günlük yaşamlarındaki sembolik etkileşimler, toplumsal yapıları ve bireylerin öz-benklerini sürekli olarak şekillendirir.

Sembolik Etkileşimcilik kuramı, toplumsal ilişkileri ve bireylerin davranışlarını anlamak için önemli bir perspektif sunsa da, her kuramda olduğu gibi bu yaklaşımın da bazı yararları ve zararları bulunmaktadır. İşte sembolik etkileşimciliğin yararları ve zararlarına dair bir değerlendirme:

Yararları

1. Bireysel Davranışları ve Etkileşimleri Anlama:
   • Sembolik etkileşimcilik, bireylerin günlük yaşamlarındaki etkileşimleri nasıl anlamlandırdıklarını ve bu etkileşimlerin toplumsal gerçekliği nasıl şekillendirdiğini anlamaya yardımcı olur. Bu, özellikle bireylerin toplum içindeki rol ve kimliklerini nasıl oluşturduklarını anlamak için önemli bir yaklaşımdır.
2. Toplumsal Gerçekliğin Dinamik Yapısını Vurgular:
   • Toplumun sabit bir yapıya sahip olmadığını, aksine bireylerin etkileşimleri aracılığıyla sürekli olarak yeniden inşa edildiğini vurgular. Bu bakış açısı, toplumsal değişimin ve evrimin anlaşılmasına katkı sağlar.
3. Kimlik ve Öz-Benlik Üzerine Derinlemesine Anlayış:
   • Sembolik etkileşimcilik, bireylerin kimliklerini ve öz-benklerini başkalarıyla etkileşim içinde nasıl geliştirdiklerini anlamaya odaklanır. Bu, bireysel kimliklerin toplumsal bağlamda nasıl şekillendiğini göstererek psikoloji, sosyoloji ve pedagojik alanlarda derinlemesine analizler yapılmasına olanak tanır.
4. Toplumsal Yapılara Farklı Bir Bakış Açıları Sunar:
   • Bu kuram, toplumsal yapıları büyük, soyut yapılar olarak görmek yerine, daha mikro düzeydeki etkileşimlerle şekillendiğini gösterir. Bu, bireylerin toplumsal yapılarla olan ilişkilerini ve etkileşimlerini anlamada daha kişisel ve yakın bir yaklaşım sağlar.

5. Günlük Hayatın İncelenmesi:
   • Sembolik etkileşimcilik, gündelik hayatta yaşanan etkileşimlerin ve sembollerin, toplumları nasıl şekillendirdiğini analiz eder. Bu, toplumsal yaşamın daha gerçekçi ve bireylerin içinde bulunduğu bağlamla daha uyumlu bir şekilde anlaşılmasına yardımcı olabilir.

Zararları

1. Toplumsal Yapıların Göz Ardı Edilmesi:
   • Sembolik etkileşimcilik, daha çok mikro düzeydeki etkileşimlere odaklanır ve büyük toplumsal yapıları, güç ilişkilerini, sınıf farklarını ve toplumsal eşitsizlikleri yeterince ele almaz. Bu, toplumsal yapıları anlamada eksiklikler yaratabilir ve bireysel etkileşimlerin toplumsal dinamiklerden nasıl etkilendiğini göz ardı edebilir.
2. Genelleme Zorlukları:
   • Sembolik etkileşimcilik, bireysel etkileşimlere odaklandığı için, bu etkileşimlerin genellenebilirliğini sağlamak zor olabilir. Yani, belirli bireyler veya gruplar arasındaki etkileşimleri geniş toplumsal yapılarla ilişkilendirmek zor olabilir. Bu, toplumsal olayların daha geniş çapta anlaşılmasını engelleyebilir.
3. Büyük Toplumsal Sorunları Göz Ardı Etme:
   • Kuram, mikro düzeydeki etkileşimleri incelediği için, toplumsal eşitsizlikler, ekonomik krizler, savaşlar, politik yapıların etkileri gibi makro düzeydeki toplumsal sorunları anlamada sınırlı kalabilir. Bu da, toplumların büyük yapısal sorunlarını ele almada eksikliklere yol açabilir.
4. Bireyselci Bir Bakış Açısı:
   • Sembolik etkileşimcilik, bireylerin kendi kimliklerini ve anlamlarını başkalarından nasıl oluşturduğunu ön plana çıkarır. Ancak bu, bazen toplumun etkilerini ve yapısal faktörleri küçümseyerek toplumsal baskıların ve güç ilişkilerinin göz ardı edilmesine yol açabilir.
5. Yöntemsel Zorluklar:
   • Bu kuramın gözlem ve nitel veri toplama gereksinimleri, genellikle sistematik ve genellenebilir bir araştırma sürecini zorlaştırabilir. Bireysel etkileşimleri anlamak için yapılan gözlemler genellikle subjektif olabilir ve bu da araştırmalarda tutarlılığı ve güvenilirliği etkileyebilir.

Özet:

Sembolik Etkileşimcilik, toplumsal dünyayı bireylerin etkileşimleri ve anlamlar aracılığıyla anlamlandırma açısından güçlü bir kuramdır. Bireysel kimliklerin ve toplumsal rollerin şekillenmesinde önemli bir yer tutar. Ancak, toplumsal yapılar, güç ilişkileri ve makro düzeydeki sorunları yeterince ele almaması ve genellenebilirlik gibi sorunlar, kuramın sınırlamaları arasında sayılabilir. Bu nedenle, sembolik etkileşimcilik, diğer toplumsal kuramlarla birleştirilerek daha kapsamlı bir toplumsal analiz yapılabilir.